Համազգային Հայ Կրթական եւ Մշակութային Միութեան Գանատայի Շրջանային վարչութեան, 2012-2013 տարեշրջանի գործունէութեան մաս կազմեց համագանատական Գրական Մրցոյթը. գերագոյն նպատակը՝ հայերէն գրելն ու ստեղծագործելը քաջալերել։
Ներշնչուած՝ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի 2013 տարեշրջանը «Հայ Մօր Տարի» հռչակելու Հայրապետական Գիրէն, Մրցոյթին իբր նիւթ նկատի առնուեցաւ «Հայ Մայրը»։ Նիւթէն անկախ, Մրցոյթը ունէր մէկ այլ պայման.- գրութիւնները ըլլան հայերէն լեզուով։
Մրցոյթին ժամկէտն էր 10 Մայիս 2013։ Վարչութիւնս լայն քարոզչութեան դիմեց, օգտագործելով մամուլի եւ ելեկտրոնային բոլոր հնարաւորութիւնները. արդիւնքը՝ թիւով քսան մասնակցողներ, մեծամասնութիւնը՝ Մոնթրէալէն, մեծամասնութիւնը՝ պատանի։
Դատական կազմին մաս կազմեցին Մոնթրէալէն՝ Տոքթ. Սիմա Աբրահամեան Յովհաննէսեան եւ Սոնիա Քիլէճեան Աճէմեան իսկ Թորոնթոյէն՝ Մուշեղ Գարագաշեան։ Դատական կազմին կողմէ երկու գլխաւոր տուեալներ նկատի առնուեցան.- լեզուական (ուղղագրութիւն, շարադասութիւն, քերականութիւն) եւ գեղարուեստական (նկարագրութիւն, իւրայատկութիւն)։ Արձակ թէ չափածոյ՝ բոլոր գրութիւններն ալ խնամքով եւ բծախնդրութեամբ պատրաստուած էին։
Տարիքի համաձայն, մասնակցողները բաժնուեցան երկու խումբի.- Պատանիներ՝ 18 տարեկանէն վար եւ չափահասներ՝ 18-էն վեր։ Ստորեւ՝ Մրցոյթին արդիւնքը.-
Պատանիներու բաժինին մէջ, առաջին մրցանակին արժանացաւ Թորոնթոյի ՀՕՄ-ի Ամէնօրեայ Վարժարանի աշակերտ՝ Արեն Մնացականեան (Մայր)։ Երկրորդ մրցանակին արժանացան Մոնթրէալի Սուրբ Յակոբ վարժարանի աշակերտներ՝ Կարօ Պալուզեան (Մայր), Շանթ Շահինեան (Մայրերու տօնին առիթով) եւ Հուրի Զոհրապեան (Մայր իմ միակ), իսկ երրորդ հանդիսացան դարձեալ Մոնթրէալի Սուրբ Յակոբ վարժարանէն՝ Արին Ուրֆալեան (Մայրերու տօն) եւ Արին Տիմիթեան (Մայրս)։
Չափահասներու բաժինին մէջ, առաջին մրցանակին արժանացաւ Արշօ Զաքարեան (Անունդ իսկ չեմ գիտեր բայց քաջածանօթ եմ քեզի). երկրորդ մրցանակին արժանացաւ Բալիկ Լատոյեան (Մանկական խաղեր – էջեր օրագրէս) իսկ երրորդ մրցանակին՝ Արմինէ Թորիկեան (Եւ եթէ յանկարծ)։
Այս առիթով, «Համազգային»ի Գանատայի շրջանային վարչութիւնը իր խորին շնորհակալութիւնը կը յայտնէ դատական կազմին, իրենց բծախնդիր աշխատանքին համար։ Մրցանակաբաշխութիւնները տեղի պիտի ունենան Թորոնթոյի եւ Մոնթրէալի մէջ, պատշաճ առիթներով։ Յոյժ քաջալերելով բոլորը անխտիր, «Համազգային»ի Գանատայի շրջանային վարչութիւնը ծրագրած է մօտ ապագային միատեղ հրատարակել բոլոր մասնակցողներուն գրութիւնները. մինչ այդ, մամուլի միջոցով պարբերաբար պիտի հրատարակուին մրցանակակիրներուն գրութիւնները։
Սիրելի մասնակցողներ,
Աշխարհի այս ափերուն վրայ, ձուլումի կատաղի հոսանքներուն դէմ հանդիման՝ դուք փաստեցիք, որ կարելի է հայ լեզուին գոյատեւումը ապահովել, եթէ միասնաբար ջանք թափենք, եթէ մեր մէջ գոյութիւն ունի մեր ոսկեղենիկը պահպանելու եւ սերունդէ սերունդ փոխանցելու անխախտելի կամքը։ Խիստ կը գնահատենք ձեր բոլորին մասնակցութիւնը եւ կը քաջալերենք բոլորդ, որ շարունակէք գրել հայերէն։ Մենք ալ ձեր գրութիւններով քաջալերուած՝ ապագային պիտի շարունակենք այսպիսի մրցոյթներ կազմակերպել։ ԿԵՑՑԷՔ։
Ստորեւ՝ Ա. մրցանակակիրներուն գրութիւնները.-
«Համազգային»ի Գանատայի Շրջանային Վարչութիւն
Անունդ իսկ չեմ գիտեր բայց քաջածանօթ եմ քեզի
Սիրելի մեծ-մեծ մայր,
Անունդ իսկ չեմ գիտեր բայց կը ճանչնամ քու հոգատար, քաջ և իմաստուն մայրութիւնդ: Անունդ իսկ չեմ գիտեր որորվհետև հարսդ՝, մեծ մայրս, և թոռնիկդ՝, հայրս, մայր և մեծ մայր ըսելով կը փոխանցէին խօսքերդ և արարքներդ:
Երբ տղադ նշանեցիր, ամէն շաբաթ կ'այցելէիր հարնսցուիդ և կը ստուգէիր որ իր մետաքսեայ թելերով աշխատած գորգը որքան յառաջացած է: «Օհ, մէկ մատ եւս աւելցեր է» կ՝ըսէիր, «հայտէ աղջիկս շարունակէ»: Այսպէսով հարսնցուդ իր թափը չէր կորսնցնէր և մինչև պսակ աւարտեց այդ գլուխ գործոց մետաքսեայ գորգը:
Հապա՜, տղուդ պսակին յաջորդ առաւօտը ինչեր՜ ըսիր նոր հարսիդ: «Աղջիկս, հրաման ունիս խօսելու: Ես գիտեմ որ դուն լաւ հարս մը պիտի ըլլաս: Ես աղօթեցի Աստուծոյ և խնդրեցի որ ինծի աշխատասէր, ճարպիկ և լաւ հարս մը տայ: Նաև խնդրեցի որ ինծի նշան մըն ալ ղրկէ որ փափաքս ընդունուած է և Աստուած ղրկեց: Տե'ս այս բոյսը, պզտիկ ծիլ մըն էր, ահա մեծցաւ, տերևներ տուաւ և ահա մեր տան դրան շուրջ ոլորուեցաւ:» Հարսիդ ձեռքերը ձեռքերուդ մէջ առիր և աւելցուցիր:
«Այս տան բանալին քովդ է: Դուն պիտի որոշես ամէն բան: Եթէ բանով մը կ'ուզես օգնեմ, ինծի իմաց տուր:» Ըստ Կեսարական սովորութեան ոսկեղէն մըն ալ տուիր իրեն: Գիտես՞ որքան սիրտ, պատկանելիութեան զգացում և ինքնավստահութիւն տուիր քու երկչոտ երիտասարդ հարսիդ:
Հարսանիքէն երեք շաբաթ վերջ, հարսդ իր զարմիկին պսակին հրաւիրուած էր: Նոր հարսերը և հարսնցուները գացած էին հարսը հագցնելու: Հարսդ վերադարձաւ, մազերը մէկ հիւսկի տեղ հաւաքած էր և գլխուն վրայ ամփոփած էր: Զարմացար և կատակեցիր: «՞Ինչ է, հորթուկի աղտոտութիւնը դրած ես՞ գլխուդ»: Ամչնալով և խոնարհաբար փսփսաց: «Մայրիկ, եթէ չես հաւնիր, հիմա կը քակեմ» Զգացիր որ վիրաւորուեցաւ, անմիջապէս քնքոյշութեամբ հարցուցիր: «Հիմա նոր հարսերը այսպէս կ'ընեն՞ մազերնին»: Հազիւ թէ գլխով «այո» ըսաւ: Ոգեորութեամբ քաջալերեցիր: «Տէ', այդպէս ըրէ, նոր հարսերուն պէս ըրէ, իմ հարսս թող միւսներէն ետ չմնայ»: Ահա ուրիշ քայլ մը եւս քու քաջալերանքիդ և իմաստութեանդ մէջ:
Դուն որ մէկ շաբթուայ ընթացքին, համաճարակ հիւանդութեան պատճառաւ, երկու փոքր տղաներդ և ամուսինդ կորսնցուցիր, կեանքի ծանր դժբախտութիւնները չդառնացուցին սիրտդ: Միակ տղայիդ լաւ հոգացիր: Եօթը տարեկան Յարութիւնիդ ձեռքէն բռնելով տարիր կերպասի տպագրութեան վարպետին քով և խնդրեցիր որ արհեստ սորվեցնէ: Անոր նաև սորվեցուցիր յարգել, աշխատիլ, յառաջդիմել և շրջահայեաց ըլլալ: Այրիութեան և որբութեան ահաւոր վիշտը թեթևցնելու համար, դուռ-դրացի քեզի ծխախոտ տուին, շատ չանցած բռնուեցար այդ մոլութեան: Չկրցար թօթափել վրայէդ այդ:
Երեք տղայ թոռներու տէր եղար: Աչքերդ տկարացան բայց երբեք հոգիդ: Եկաւ համաշխարհային առաջին պատերազմը: Տղուդ բանակ կանչեցին: Վերջին գիշերը մինչև առաւօտ երեքդ խօսեցաք, իրարու ոյժ տուիք, յանձնարարութիւններ ըրիք և աղօթեցիք: Սիրտիդ խորքէն զգացիր որ վերջին անգամն է որ կը ճամբես միակ տղադ: Հարսդ և դուն գոց սորվեցաք իր զինուորութեան թիւը և բանակամասը: Շուտով եկան բռնի տարագրութեան տարիները: Ճարպիկ հարսդ չձգեց որ դժուար և ցուրտ ճամբաները քալես: Այդ անխիղճ ոստիկաններուն ոսկիով կաշառեց որ դուն գոնէ կարենաս եզի կառք նստիլ: Երբ որ վտանգի մէջ զգացիք դուն և հարսդ արտասանեցիք ոստիկաններուն, չէթէներուն և այլ սպառնացողներուն: «Մենք զինուորի ընտանիք ենք և պետութեան հովանիին տակն ենք: Մեր զինուորին թիւն է ...բանակամասն է...:»
Ուր որ երթայիք, Քիւրտերը և Թուրքերը, շէկ և գանգուր մազերով երեխան, Արամ թոռնիկդ կ'ուզէին գնել հարսէդ: Ան ալ իր կռնակը առած էր Արամը, լման աքսորի ճամբան: Աչքը միշտ քու վրադ էր, նաև մեծ տղուն՝, Օննիկին և միջակին՝, Սահակին: Օննիկդ քու ամուսինիդ, Յովհաննէսին, անունը կը կրէր: Հասակաւոր էր իրեն պէս և ոստիկանները յաճախ կը հարցաքննէին որ ինչու բանակին մէ՚ջ չէ: Դուն անմիջապէս կ'ըսէիր խստութեամբ, «Մասիմը, (ձագուկը) միայն 11 տարեկան է, հասակին մը նայիք»: Միջակը, Սահակը, հոգատարն էր, քովդ կու գար և կը հարցնէր, «Մեծ մամա, լա՞ւ ես:» Հարսդ մէկ մէկ ոսկեղէնները ծախեց բանջարեղէնի մը համար կամ ախոռի մը մէջ գիշերելու համար: Օր մը, ոստիկանները քարայրի մը մէջ գիշերել տուին ձեր քարաւանը: Սարսափելի ցուրտին իրարու կծկուած մնացիք: Մինչև առաւօտ, տասնըեօթը երեխաներ սառեցան: Ոչ ոք կրցաւ «բարի լոյս» ըսել իրարու, տասնըեօթը մայրերու ողբերով սկսաք ձեր օրը: Ոստիկանին շեշտակի նայելով ըսիր «Աքաղաղներու ձայնէն գիտենք որ յաջորդ գիւղը միայն կէս ժամ հեռու է, գիտնալով մեզի հոս ձգեցիք, Աստուծմէ գտնէ մայրեր ողբացնողը:» Այլևս հոգդ չէր թէ ինչ կրնան ընել քեզի: Անդիմադրելի էր այդ ցաւը: Դուն շատ լաւ գիտէիր այդ ահռելի և անմար կրակէ վիշտը:
Ամէն օր Աստուծոյ կը դիմէիր և կը խնդրէիր որ թոռներդ պահէ: Օր մը թրքական գիւղ մը հասաք և դարձեալ Արամը ուզեցին գնել: Հարսդ չտուաւ: Հանգիստ կամ դադար չառած ճամբան շարունակել տուին ձեզի: Ուժասպառ, յոգնած և յուսահատ հարսդ ըսաւ, «ալ չեմ դիմանար, կռնակս վէրք բացուած է երեխան գրկելէն, յաջորդ գիւղը որ Արամը ուզեն գնել պիտի տամ»: Այլայլեցար: «Վայ Աստուած» ըսիր և աւելի ուժգին աղօթեցիր: Գիտցար որ մարդկային ուժի ծայրը հասած է հարսդ: Հազիւ թէ յաջորդ գիւղը հասաք, ոստիկանին կանչեցիր քովդ և հրամայական ձայնովդ ըսիր, «այսօր հոս պիտի գիշերենք»: Ախոռի մէջ տեղ մը ճարեցիք: Հարսիդ ըսիր «գլուխդ ծունկերուս վրայ դիր և քնացիր: Մենք Արամին կը նայինք»: Երկու ժամ վերջ երբ արթնցաւ, «Չէ, Արամս մարդու չեմ տար» վճռական յայտարարեց: «Հէյ Աստուած, ասոր ալ շնորհակալ եմ» ըսիր թաց աչքերով:
Ձեր բռնի տեղահանութեան օրերը, շաբաթները, ամիսները և տարիները անվերջանալի էին: Օր մը, չգիտցար ինչպէս, լուր եկաւ ձեր քարաւանին որ տղադ՝ Յարութիւնը, տուն՝, Կեսարիա, վերադարձած է և շատ հիւանդ է ու կինը կը փնտռէ: Հարսիդ առաջին հակազդեցութիւնը եղաւ ոտքի ելլել և երթալ: Անմիջապէս կանխեցիր և կշտամբանքով ըսիր, «ուր՞ կ'երթաս, մինակդ կին մըն ես: Տղաս ծանր հիւանդ է, թունաւորուած է և պիտի մեռնի: Եթէ նոյնիսկ յաջողիս ետ Կեսարիա վերադառնալ, մինչև հասնիլդ ան մեռած պիտի ըլլայ: Իսկ դուն պիտի չգտնաս մեզ, որովհետև մեզի անդադար տեղէ տեղ կը քշեն: Արդէն ուր որ կ'երթանք, Արամդ կ'ուզեն գնել: Ես գրեթէ կոյր, կաղ և անկարող եմ: Եթէ երթաս, այս անգամ երեք անտէր տղաներդ պիտի կորսնցնես: Կորուստդ ամէն կողմէ պիտի ըլլայ: Ան տղաս է, ասոնք ալ թոռներս են: Տղաս ոսկորս է, իսկ թոռներս ծուծս են:» Չձգեցիր որ «բայց» իսկ ըսէ:
Այլևս հարսիդ ոսկեղէնները և ոսկի դրամները վերջացան, բայց ոչ՝ տաժանելի և բռնի գաղթականութիւնը: Վերջին մատանին երկու վարունգի տեղ փոխանակեց: Յաջորդ գիւղաքաղաքի մեծամեծը, գեղեցիկ հայ աղջիկ մը առևանգած էր և իրեն կին ըրած էր: Այդ դժբախտը ամուսինէն պահանջած էր չորս ծառայ կիներ, բոլորն ալ հայ: Ասոնցմէ մէկն ալ հարսդ էր: Ահա երեք ամիս մըն ալ ուտելիք և պաշտպանութիւն ունեցաք: Օր մը, առիթով մը, գացիր հանըմին քով և փսփսացիր, «աղջիկս, չըլլայ որ յուսահատիս, քու ըրածդ մեծ գործ է, չորս հայ ընտանիք կը փրկես: Պիտի գայ օր մը որ դուն ալ, մենք ալ, բոլորս ալ, պիտի ազատուինք: Աղօթող եմ քեզի համար:» Գլուխը ծռեց այդ անուշիկը, որպէսզի չտեսնաս իր արցունքները:
Օր մը, ոստիկանները և իմամը (կրօնապետ) կանչեցին բոլորդ, այսինքն «կեավուրներդ» (անհաւատներդ) գիւղի մը մզկիթին առջև և յայտարարեցին որ «այսօրուընէ սկսեալ թուրք մահմետական էք այլևս»: Օննիկիդ անունը Հասան դրին, Սահակիդը՝ Գէմէլ իսկ Արամիդ՝ Մէհմէդ: Այդ օրը գլխուդ լա՚չակը վար առիր և անիծեցիր զիրենք, իրենց մարգարէն և կրօնքը: Բոլոր շուրջիններդ «սուս-սուս» ըսին, բէշդ քաշեցին և բերանդ գոցեցին որ լռես: Այլևս չդիմացար այս նախատինքին: Այդ գիշեր, հարսիդ ձեռքերը ձեռքերուդ մէջ առիր և քու բոլոր սորված Հայերէն և Թրքերէն աղօթքներդ արտասանեցիր «Հայր Մեր»էն սկսեալ: Խրատներդ և օրհնութիւններդ տուիր: Վերջին խօսքերդ եղան «աղջիկս, մի յուսահատիր, այս անկարելի օրերը պիտի վերջանան, այս երեքը հայ և քրիստոնեայ պիտի մեծնան, մեծ մարդեր պիտի ըլլան, մանաւանդ Արամդ: Ես տառապեցայ ծխախոտի մոլութիւնէն, չըլլայ որ թոռնիկներուս մոխրաման տաս: Ես պիտի մեռնիմ, ինծի թաղելու մասին մի մտածեր, դուն միայն շարունակէ տէր ըլլալ ասոնց: Ես ձեզի հետ եմ աղօթքներովս և հոգիովս: Աստուծոյ շնորհակալ եմ, որ քեզի պէս հարս մը տուաւ ինծի:»
Սիրելի մեծ մեծ-մայր, չորս տարիէն, քու մահուանդ հարիւրամեակը պիտի ըլլայ: Չտեսար դաժան տարիներու վերջը բայց տեսիլքը ունեցար որ թոռներդ մեծնան որպէս հայ և քրիստոնեայ և իրենք ալ իրենց կարգին պիտի փոխանցեն հայու և քրիստոնեայի ոգին իրենց զաւակներուն: Քեզի նման անանուն հերոսուհիներու շնորհիւ է, որ մեր ազգը վերապրեցաւ, գոյատևեց և կը շարունակէ պահել իր ինքնութիւնը, մշակոյթը և կրօնքը:
Ահա այսօր, ծոռերէդ մին, գրի կ'առնէ կեանքիդ պատահարները: Սիրելի և քաջ մեծ մեծ-մայր, աչքերդ, ոտքերդ և մարմինդ տկարացան բայց երբեք՝ կամքդ: Չյուսահատեցար և պայքարեցար, աղօթեցիր և քաջալերեցիր, երախտապարտ եղար կեանքի բոլոր փոքր ու մեծ օրհնութիւններուն: Աստուծոյ հանդէպ հաւատքդ զէնքդ եղաւ: Մայրութիւնը և մեծ մայրութիւնը քեզի անվախ ըրին: Պաշտպանեցիր զաւակդ, հարսդ և թոռներդ քու իմաստութեամբդ: Քու քաջ հոգիդ կ'ապրի և օրինակ է մեզի: Անշիրիմ յիշատակդ մեր քովն է:
Ինչ փոյթ թէ անունդ չենք գիտեր, բայց քաջածանօթ ենք քեզի: Անունդ չենք գիտեր բայց այնքան սիրելի է և յարգելի քու գիտակից և իմաստուն մայրութիւնդ:
Արշօ Գասապեան Զաքարեան, Թորոնթօ- 3 Մայիս, 2013
ՄԱՅՐ
Դու առաջին շունչ
Սկիզբն իմ կեանքի,
Դու առաջին սէր
Երազ առաջին,
Առաջին ուսուցիչ
Յոյսն իմ առաջին,
Դու ուժ ու եռանդ
Ճամբան առաջին,
Դու հանդարտ ու լուռ
Ես չար ու կրակ,
Դու միտք ու խոհանք
Ես գիժ ու խելառ,
Դու զոհաբերուող
Ես միշտ պահանջող,
Դու միշտ ժպտուն,
Ես ըմբոստ մի խեւ,
Մայր դու ամեն ինչ
Ես քեզ մօտ ոչինչ,
Դու անգին գոհար
Ես մի անարժէք,
Բայց քու միջոցաւ,
Գտայ ես ինձ
Ու դարձայ լաւ մարդ:
Արեն Մնացականեան
ՀՕՄ-ի Ամէնօրեայ Վարժարան- ԺԱ դասարան, Մայիս, 2013