Նոյեմբերի 27-ին Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրութեան բաժանմունքում մեկնարկեց Լեւոն Շանթին նուիրուած գիտաժողովը, որի նախաձեռնողն ու կազմակերպիչներն էին Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Հայաստանի գրասենեակը եւ Երեւանի պետական համալսարանը:
Բանասիրականի լեփլեցուն սրահում համախմբուել էին գրականագէտներ, պաշտօնական հիւրեր, քաղաքական գործիչներ, ուսանողներ. միաւորողը Լեւոն Շանթն էր, նրա գրական, գիտական ժառանգութեան ու հասարակական-քաղաքական, մանկավարժական գործի գնահատումը:
Բացելով գիտաժողովի աշխատանքները՝ Երեւանի պետական համալսարանի նախագահ, Հայաստանի գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ Արամ Սիմոնեանը նշեց, որ արդէն աւանդոյթ է դարձել Համազգայինի եւ Երեւանի պետական համալսարանի համագործակցութիւնը: Երեւանի պետական համալսարանի նախագահը կարեւորեց համատեղ գիտաժողովների, կրթական ծրագրերի կազմակերպման աւանդոյթը՝ այն դիտելով նաեւ Հայաստան- Սփիւռք գործակցութեան առանցքում: Նա նաեւ համոզում յայտնեց, որ գիտաժողովը իր կարեւոր ներդրումը կþունենայ Լ. Շանթ գրողի, մանկավարժի, հասարակական-քաղաքական գործիչի արժեւորման գործում:
Ողջունելով գիտաժողովի մասնակիցներին՝ Հայաստանի Ազգային ժողովի պատգամաւոր, «Համազգային» հիմնադրամի նախագահ Լիլիթ Գալստեանն իր խօսքում նշեց. «Ես այն համոզումն ունեմ, որ ազգային կեանքում, մշակութային գրական ժառանգութեան մէջ կան երեւոյթներ, անհատականութիւններ եւ մեծութիւններ, որոնց անդրադառնալու, արժեւորելու համար կլոր տարեթուերն էական չեն:
«Լեւոն Շանթն իրապէս այն վաւերական երեւոյթներից է, որոնց ներկայութեան իմաստաւորումն ու գնահատումը մեր ազգային հաւաքական գիտակցութեան մէջ պարզապէս կենսական անհրաժեշտութիւն է...
«Իր մեծ ժամանակակիցը, ժամանակի բոլոր ողբերգութիւններն ու յաղթանակները հաւասարապէս նրա հետ ապրած ու կիսած Նիկոլ Աղբալեանը գրում է. «Բուն իմաստով մտաւորական է Լ. Շանթը, մի մարդ` որի միտքն աշխատում է հանրային եւ իմացական կեանքի խնդիրներ որոնել»...
«Հէնց իմացականի փիլիսոփայութիւնը, աշխարհիմացութեան կենսափորձը, մեծ մտաւորականի կեցուածքը նրան ուղղորդեցին գրականութիւն: Առաջին հանրապետութեան, որի հիմնադիր այրերից էր նաեւ ինքը, կորստի ցաւը գրականութիւն դարձաւ, բայց ոչ կեցուածք: Հայաստանից մէկընդմիշտ բաժանուած Շանթը երբեք չդառնացաւ հայրենիքից եւ անկախութեան գաղափարից: Հակառակը` նուիրուեց մանկավարժական գործին, ունենալով այն հաւատամքը, որ հայ ոգիով ու ողնայարով կրթուած նոր սերունդը պիտի պահի անկախութեան ու Հայրենիքի գաղափարը:
«Ճիշդ էր եւ ճշմարիտ Շանթը իր այս համոզումի մէջ:
«Գիտաժողովին զեկուցումներով մասնակից շատ յարգելի անունները, ինչպէս նաեւ ներկայացուած զեկուցումների թեման, ձեր ներկայութիւնը, վկայում են, որ Շանթը շարունակում է կամրջել ու մերձեցնել հայութեան երկու հատուածները: Ու նաեւ շատ կարեւոր մի բան` Շանթի մասին մեր գիտական միտքը կþունենայ նոր որակներ, նոր բացայայտումներ»:
Գիտաժողովին ուղղուած Հայաստանի կրթութեան եւ գիտութեան նախարար Սպարտակ Սէյրանեանի ողջոյնի խօսքում ընդգծւում էր© «Լ. Շանթ՝ հայ մտաւորական, ում կարելի է անուանել մեծանուն գրող, թատերագիր, մանկավարժ, թարգմանիչ, հոգեբան, հասարակական ու ազգային գործիչ: Ում նկատմամբ հայագիտութիւնը դեռեւս չմարած պարտքեր ունի: Նման գիտաժողովները մեզ հնարաւորութիւն են տալիս նորովի արժեւորել մեր մշակութային ժառանգութիւնը, ինչպէս նաեւ ամբողջական պատկերացում ունենալ մեր ժողովրդի նուիրեալ զաւակների կեանքի ու գործունէութեան մասին»:
Գիտաժողովի մասնակիցներին ողջունեցին Հայաստանի գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս Վլատիմիր Բարխուդարեանը, Հայաստանի գրողների միութեան նախագահ Լեւոն Անանեանը, Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութեան անդամ Մասիս Պաղտասարեանը:
Գիտաժողովին իրենց մասնակցութիւնն էին բերել մարդկային գիտութիւնների գրեթէ բոլոր բնագաւառները ներկայացնող գիտնականներ Երեւանի պետական համալսարանից, Հայաստանի գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի գրականութեան, լեզուի, արեւելագիտութեան հիմնարկներից, Հայաստանի պետական մանկավարժական, Վ. Բրիւսովի անուան պետական լեզուաբանական, Գիւմրու պետական մանկավարժական, գաւառի պետական, ինչպէս նաեւ Արցախի պետական համալսարաններից:
Ներկայացուեցին 21 գիտական քննութիւններ: Առանձնակի հետաքրքրութեամբ լսուեցին Յարութիւն Քիւրքճեանի «Հայեցին եւ մարդկայինը Լ. Շանթի գործին մէջ» (Թիւրընթերցումներու ախտաճանաչման փորձ մը), Սերկէյ Սարինեանի «Լ. Շանթի ստեղծագործութեան պատմականութեան փիլիսոփայական հարցերը», Էդիկ Մինասեանի «1920 թուականի Հայ-ռուսական բանակցութիւնները եւ Լ. Շանթի պատուիրակութիւնը», Տիգրան ճինպաշեանի «Լ. Շանթի գրականութեան աշխարհայեացքի եւ մանկավարժական ըմբռնումներու ամբողջութիւնները» զեկուցումները:
Գիտաժողովը հրաշալի առիթ էր ներկայացնելու Համազգայինի 80ամեակի առիթով Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» հրատարակչատան կողմից լոյս ընծայուած Լ. Շանթի Երկերի լիակատար ժողովածուի առաջին հատորը:
Իսկ շատ շուտով գիտաժողովի զեկուցումները կþամփոփուեն եւ Համազգայինի կողմից կը հրատարակուեն առանձին գիրքով՝ գրականագէտների ու ընթերցող լայն շրջանակների հնարաւորութիւն տալով ծանօթանալ Լ. Շանթին նուիրուած ակադեմական գիտաժողովի նիւթերին:
Ինչպէս նշում էին մի շարք գրականագէտներ՝ գիտաժողովը Լ. Շանթի վերարժեւորման ճանապարհին գիտական լուրջ քայլ էր, իսկ Լ. Շանթի բազմաշերտ ժառանգութիւնը բացելու, ընթերցողների լայն շրջանի ներկայացնելու ուղղութեամբ շատ աշխատանք կայ դեռ անելու:
ՄԱՐԻԱՆՆԱ ԴԻԼԱՔԵԱՆ