Համազգային հայ մշակութային եւ կրթական միութեան աշխատանքներուն անդրադառնալով` կարելի չէ զանց առնել թատերական կեանքի ներդրումը` միութեան գործունէութեան ճամբով հայկական իրականութեան մէջ:
Համազգայինը իր հիմնադիրներէն Գասպար Իփէկեանէն մինչեւ Ժորժ Սարգիսեան, Վարուժան Խտըշեանէն, մինչեւ Սօս Սարգսեան, անցնելով տոքթ. Բաբգէն Փափազեանէն, Զոհրապ Եագուպեանէն, Վիգէն Ստեփանեանէն, Դաւիթ Յակոբեանէն, Ռոպերթ Առաքելեանէն եւ հասնելով մինչեւ Յակոբ Տէր Ղուկասեան, սփիւռքի թատերական կեանքին իր մեծ ներդրումը ունեցած է թէ՛ թատերախաղերու ցանկերով, թէ՛ տարբեր սերունդներու դերասաններով, թէ՛ շրջապտոյտներով եւ թէ՛ Հայաստանի հետ կապ ստեղծելով:
«Գասպար Իփէկեան» թատերախումբը փառքի տարիներ կերտած է 60-ական թուականներու վերջերէն մինչեւ 80-ական թուականները: Մեծ թատերախաղեր բեմադրելու յանդգնութիւն ունեցած է տեղական համեստ, ոչ մասնագիտական ուժերով:
«Հին աստուածներ», «Ինկած բերդի իշխանուհին», Շանթի այլ գործերը, Մուշեղ Իշխանի եւ ուրիշ անուանի հեղինակներու գործերը փորձած է լաւագոյն ձեւով ներկայացնել հանրութեան` անշուշտ յատուկ դրոշմ ձգելով մեր թատերական կեանքին մէջ:
Հանրային դպրոց ըլլալու սկզբունքով աշխատած է Համազգայինի թատրոնը եւ Լիբանանէն ծայր առած է` հասնելով սփիւռքի զանազան գաղութներ` Ֆրանսայէն մինչեւ Արժանթին, Լոս Անճելըսէն մինչեւ Մոնրէալ, Սուրիա, Կիպրոս, Եգիպտոս, Յունաստան, Նիւ Եորք, Թորոնթօ եւ Իրան: Թատերական կեանքին նեցուկ կանգնելու, զայն մնայուն կերպով քաջալերելու միութեան որոշումը մեծապէս նպաստած է թատերական կեանքի զարգացման եւ թատերասէր հանրութեան ստեղծման:
Հայաստանի անկախութենէն ետք` 1994-ին, շնորհիւ Սօս Սարգսեանի ջանքերուն, հիմը դրուեցաւ նաեւ Հայաստանի մէջ Համազգային թատրոնին, որ քանի մը տարի ետք վերածուեցաւ Համազգայինի պետական թատրոնի: Անցնող տասնամեակներուն Սօս Սարգսեանին ստեղծած աւանդը, լրջութիւնն ու ծանրութիւնը կը շարունակեն այսօրուան թատրոնի տղաքը եւ, տակաւին, կրնանք ըսել, որ Հայաստանի թատերական կեանքին մէջ Համազգայինի թատրոնը իր իւրայատուկ տեղն ու կշիռը ունի:
Համազգայինի 95 տարիներու գործունէութեան մէջ բացայայտ փաստ է, որ մշակութային զանազան մարզերու մէջ իր ներդրումը բերած համագաղութային այս կառոյցին համար թատրոնը ունեցած է եւ մինչեւ օրս ունի առանձին տեղ: Այսինքն թատրոնի հանդէպ սէրն ու հաւատքը մեծապէս ազդած են սերունդներուն վրայ:
Այսօր, սփիւռքի զանազան գաղութներուն մէջ, ինչպէս` ակումբը, եկեղեցին, դպրոցը եւ այլ մարզեր, թատրոնը յատուկ հետաքրքրութիւն կը վայելէ եւ անոր հանդէպ սէրն ու գուրգուրանքը Համազգայինի առաքելութիւններէն մէկն է:
Յաջորդը` Համազգայինի երգչախումբեր եւ պարախումբեր:
ՅԱԿՈԲ ԼԱՏՈՅԵԱՆ